Kooperatiflerin
nasıl kurulacağı ve nasıl çalışacağı kanunlarla belirtilmiştir.
Ben kooperatif kurdum ve şu kadar sermaye
koydum, gelin benim kooperatifime ortak olun demek gibi bir yöntemle
kooperatifler kurulamaz ve sürdürülemez.
Bakın ne
diyor bilimsel kooperatifçilik kuralları.
Tanımı. Kooperatif, insan ihtiyaçlarının
karşılıklı yardımlaşma yoluyla giderilmesini sağlamak ve ortakların çıkarlarını
korumak amacıyla oluşturulan ekonomik kuruluştur. Kooperatifler insanların
ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle ve en az
maliyetle karşılamak amacıyla kurulan tüzel kişilerdir.
Kooperatifler
hem kişilerin tek başlarına yapmaya güçlerinin yetmediği işleri bir araya
gelerek yapmaları sağlar hem de toplumun kalkınmasına katkıda bulunur.
1163 sayılı
Kooperatifler Kanunu’na göre tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının
belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını,
işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet
suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan
değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklar olarak tanımlanmıştır.
Kooperatiflerin
özellikleri:
- Kooperatifler,
üyelerinin ortak ihtiyaçlarını veya meslekleri ile ilgili gereksinimlerini en
az maliyetle karşılamak amacıyla kurulur.
- Kooperatiflerde sermayenin üst sınır yoktur. Kooperatifin
ortak sayısı arttıkça sermayesi de artar.
- Kooperatiflerde
sermaye olarak ayni sermaye (paradan dışında mal, demirbaş, taşıt, bina vb.)
konulması veya başka bir işletmenin kooperatife devredilmesi ancak ana
sözleşmede belirtilmiş olmakla mümkündür.
- Gerçek veya tüzel kişiler kooperatife üye olabilirler. Her
ortağın ortaklık haklarının, ada yazılı ortaklık senedi ile temsil edilmesi
gerekir.
- Kooperatiflerde
ortaklıktan çıkış, ancak hesap döneminin sonunda ve en az 6 ay önceden haber
vermek şartıyla yapılır. Ancak ana sözleşmeye ortaklıktan çıkış ile ilgili bir
hüküm konmuşsa bu hüküm bağlayıcıdır.
- Kooperatiflerde ortakların en az bir ortaklık payları
vardır. Bir ortak 5000’den fazla paya sahip olamaz. Bir ortaklık payının değeri
1 TL’dir.
- Kooperatiflerde her
ortak bir oy hakkına sahip olup, ortak isterse oyunu başka bir kişiye de
kullandırabilir.
- Kooperatiflerin sorumluluğu ana sözleşmede aksi bir hüküm
yoksa mal varlığıyla sınırlıdır. Ortaklar ise sermaye payları ile sorumludur.
Kooperatifçilik
İlkeleri:
Kooperatifçilik ilkeleri ilk olarak 1937 yılında
Uluslararası Kooperatifler Birliği (International Cooperative Alliance-ICA)
tarafından mutlak ve ikinci derece ilkeler olarak saptanmış ve birlik
tarafından mutlak ilkelerin (serbest giriş, demokratik yönetim, işletme
fazlalarının oranlı olarak dağıtılması) zorunlu hale getirilmiştir.
Uluslararası Kooperatifler Birliğinin 23 Eylül 1995 tarihinde İngiltere’nin
Manchester kentinde toplanan 31. Uluslararası Kooperatifler Birliği
Kongresi’nde günümüzde uygulanan 7 ilke onaylanmıştır. Bu ilkeler şunlardır.
- Gönüllü ve serbest giriş
- Ortağın demokratik
yönetimi
- Ortağın ekonomik
katılımı
- Özerklik ve
bağımsızlık
- Eğitim, öğretim ve
bilgilendirme
- Kooperatifler arası
işbirliği
- Toplumsal
sorumluluk
3.1. Gönüllü ve
Serbest Giriş: Kooperatiflere gerçek ve tüzel kişiler ortak olarak, kendi
hür iradeleriyle girebilirler. Ortak alımlarında cinsiyet, dil, din, ırk, siyaset
ve sosyal ayrımlar yapılamaz. Gönüllü ve serbest giriş ilkesi her isteyenin her
istediği kooperatife üye olabileceği anlamına da gelmez. Kooperatifler tabi
oldukları yasaları dikkate alarak kooperatifin amacı, çalışma konusu, ortaklık
sıfatını kazandıran ya da kaybettiren durum ve koşullar vb. hükümleri kuruluş
aşamasında bir ana sözleşme hazırlayarak belirtir.
3.2. Ortağın
Demokratik Yönetimi: Kooperatiflerde her ortak eşit oy hakkına sahiptir.
Kooperatifte yönetim organları ortaklar arasında yapılan oylama ile seçilir.
Kooperatif ortakları seçilmiş yöneticileri eleştirebilir, hatta onları
değiştirebilir. Gerek ortakların yönetim ve denetim kurullarını seçmesi,
gerekse onları eleştirmesi hatta değiştirme yetkisinin olması kooperatiflerin
demokratik yönetiminin bir sonucudur.
3.3. Ortağın Ekonomik
Katılımı: Kooperatiflerin yılsonunda elde ettikleri faaliyet sonucunda elde
edilen gelir veya gider fazlasına ortaklar eşit şekilde katılır.
3.3.1. Gelir
fazlasından yedek akçe ayrılması: Ortaya çıkan gelir fazlası kanun ve ana
sözleşmede belirlenen yedek akçe, sermayeye faiz, üst birlik payları ve varsa
fonlar ayrıldıktan sonra kalan risturn (ortakların kooperatiften yaptıkları
alışveriş oranlarına göre gelir fazlasından pay alması) olarak dağıtılır.
3.3.2. İşletme
ortaklarının sermayelerine faiz verilmesi: Kooperatifler Kanunu’nun 38.
maddesine göre gelir-gider farkının en az %50’si ortaklara dağıtıldıktan sonra,
ortakların sermaye paylarına genel kurul kararı ile devlet tahvillerine verilen
en yüksek faiz haddini geçmemek üzere faiz ödenebileceği ana sözleşme ile hükme
bağlanabilir.
3.3.3. Özel fon
ayrılması: Ana sözleşmede yer verilmek suretiyle gerek kooperatifin
memurları ile işçileri, gerekse kooperatifin ortakları için yardım kuruluşları
oluşturmak ve bunları işletmek amacı ile yardım fonları kurulabilir.
3.3.4. Ortaklara
“Risturn” dağıtılması: Faaliyetin olumlu sonucuna risturn denir. Ortakların
risturn payları ana sözleşmedeki hükümlere göre ve ortakların kooperatiften
yaptıkları alışveriş tutarları dikkate alınarak dağıtılır. Ana sözleşmede
risturn dağıtılmasina ilişkin hüküm yoksa bu farklar, kooperatifin gelişmesine
yarayacak işlerde kullanılmak üzere özel bir fonda toplanır.
3.4. Özerklik ve
Bağımsızlık: Kooperatifler kendine özgü bir yasası (1163 Nu.lu
Kooperatifler Kanunu) olması itibariyle özerk kuruluşlardır. Bazı durumlarda
Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve Vergi Usul Kanunu (VUK)’nun bazı hükümleri
uygulansa da kooperatiflerin kuruluşlarından dağılmalarına kadar tüm işlemler
Kooperatifler Kanunu’nda belirtilmiştir; bu da kooperatiflere özerklik
kazandırmaktadır. Kooperatiflerin yönetim ve denetimlerinin ana sözleşmelerinde
belirlenen hükümler dahilinde karşılıklı yardım ve dayanışma içerisinde
yürütülmesi bağımsız bir kuruluş olduğunun göstergesidir.
3.5. Eğitim Öğretim
ve Bilgilendirme: Kooperatiflerin başarıya ulaşması için kooperatifi
yönetenlerin, ortaklarının ve halkın kooperatifçilik hakkında bilgili olmaları
gerekir. Oy kullanacak, kooperatif yöneticilerini seçecek, yeri geldiğinde
eleştirecek, hatta değiştirecek ve fikir verecek olan ortakların tüm bunları
yerine getirebilmeleri için kooperatifçilik hakkında yeterli bilgi ve beceriye
sahip olmaları gerekir. Kooperatiflerin yönetim organlarının, yükümlülüklerinin
ve görevlerinin neler olduğu bilindiği sürece fayda sağlanabilir. Bu nedenle
ortakların ve halkın kooperatifçilik hakkında bilgilendirilmesi ekonomiye büyük
katkı sağlayacaktır.
Bu yukarıda belirtilenler kanunlarla
belirlenmiş kurallar bütünüdür. Ancak benim ülkemde ve gelişmiş ülkelerde, devlet yatan
paraya garantör olan, yani bankaların batması halinde mudilerin yatırdıkları
paranın batmasını önler. Önleyememiş ise devlet, batan paraları öder.
Hal böyle iken, çalışan paranın, yani üretim için,
kooperatiflere yatırılan paranın da garantörü olmak zorundadır devletimiz.
Hatta ortakların yatırdıkları para kadar da devletin para yatırmasında yarar
vardır. Aksi olduğunda kooperatifçilikte başarı ummak hayal olur. Çünkü geçmişteki
kötü örnekler yüzünden Kooperatifçiliğe insanlarımızı dahil etmemiz mümkün
olmaya bilir.
Der yetkilere ilgililere iletir, saygılarımı
sunarım.
Mehmet Kızılaslan 2019-12-11
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder